Του Κώστα Ράπτη
Χωρίς τυμπανοκρουσίες, τις τελευταίες εβδομάδες σημειώθηκε μια σημαντική διεθνοπολιτική αλλαγή, καθώς άρχισε να λασκάρει ένα από τα σημαντικότερα γρανάζια προβολής της αμερικανικής ισχύος στον χώρο της Ευρασίας: το Αζερμπαϊτζάν διαμήνυσε με λόγια και με έργα ότι δεν θα πρέπει να θεωρείται «δεδομένο» για τη Δύση, όπως τις προηγούμενες δύο δεκαετίες.
Πρόκειται για μιαν απρόβλεπτη παρενέργεια της ουκρανικής κρίσης, καθώς ο αυταρχικός πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ilham Aliyev ανησυχεί όλο και περισσότερο για ενδεχόμενη ανατροπή του από μιαν «έγχρωμη επανάσταση».
Έτσι, στις 3 Δεκεμβρίου ο προσωπάρχης της αζερικής προεδρίας και στενότερος συνεργάτης του Aliyev, Ramiz Mehdiyev δημοσίευσε (στα ρωσικά) ένα μανιφέστο 60 σελίδων στο οποίο κατηγορούσε τις ΗΠΑ ότι εργάζονται για τη δημιουργία μιας «πέμπτης φάλαγγας» εντός του Αζερμπαϊτζάν, με αιχμή τις μη κυβερνητικές οργανώσεις, κατά το προηγούμενο της γιουγκοσλαβικής κρίσης και της Αραβικής Άνοιξης και διακήρυσσε ότι το μέλλον της χώρας του βρίσκεται στην εξασφάλιση «ισχυρής προεδρικής εξουσίας και κοινωνικής σταθερότητας».
Παράλληλα, κατονόμαζε τις ΗΠΑ ως τον κύριο υπεύθυνο της «παρούσας κρίσης στις διεθνείς σχέσεις» και προέκρινε για τη χώρα του μιαν «ανεξάρτητη» και «ισορροπημένη» εξωτερική πολιτική.
Μία μέρα μετά, συνελήφθη η γνωστή δημοσιογράφος Khadidja Ismailova, η οποία ερευνά τις σκοτεινές επιχειρηματικές δραστηριότητες της οικογένειας Aliyev, ενώ στις 26 Δεκεμβρίου οι αστυνομικές αρχές επέδραμαν στις εγκαταστάσεις του Radio Free Europe-Radio Liberty, το οποίο στο Αζερμπαϊτζάν ονομάζεται Radio Azadliq (Ελευθερία), κατέσχεσαν υπολογιστές και ανέκριναν δέκα υπαλλήλους. Μόλις στις 21 Δεκεμβρίου, ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών John Kerry είχε εκφράσει τηλεφωνικά στον Aliyev την ανησυχία του για τις κατασταλτικές ενέργειες εναντίον της αζερικής «κοινωνίας των πολιτών»…
Συνολικά 90 άτομα συνελήφθησαν εντός του 2014 (στελέχη της αντιπολίτευσης, δημοσιογράφοι, ακτιβιστές που έχουν λάβει χρηματοδότηση από το εξωτερικό κ.ο.κ.) ενώ οι τραπεζικοί λογαριασμοί των ξένων μη κυβερνητικών οργανώσεων πάγωσαν, υποχρεώνοντάς της να περιορίσουν τις δραστηριότητές τους. Την ίδια στιγμή, οι επιθέσεις των συμβατικών μέσων ενημέρωσης στις ΗΠΑ είναι διαρκείς.
Η καχυποψία είναι αμοιβαία. Σε τηλεγράφημα της αμερικανικής πρεσβείας στο Μπακού το οποίο διέρρευσε μέσω Wikileaks, ο πρόεδρος Aliyev παραβάλλεται με τους αδελφούς Corleone του «Νονού», ενώ οι σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν περιγράφονται ως χαρακτηριστική περίπτωση «σύγκρουσης των αμερικανικών συμφερόντων με τις αμερικανικές αξίες».
Η σύγκρουση παραμένει διαρκώς παρούσα, καθώς το μεν State Department συνεχίζει να δηλώνει αμήχανα, όπως το έπραξε ο βοηθός υφυπουργός αρμόδιος για τα ανθρώπινα δικαιώματα, Thomas Melia, στις 12 Ιανουαρίου, ότι «προσβλέπει σε εποικοδομητική συνεργασία» με το Αζερμπαϊτζάν, επιδιώκοντας την ενσωμάτωσή του στον «σύγχρονο δημοκρατικό κόσμο», ενώ από την άλλη οι New York Times με άρθρο της σύνταξης την προηγούμενη μέρα διαπίστωναν ότι ο Aliyev δεν είναι ο Dr. Jekyll, που συνεργάζεται με τη Δύση και το Ισραήλ και φιλοξενεί από το Διαγωνισμό Τραγουδιού της Eurovision μέχρι τους Πανευρωπαϊκούς Αγώνες του 2015, αλλά ένας αυταρχικός Mr. Hyde, στα βήματα του Vladimir Putin.
Η σημασία της ψυχρότητας που ενέσκηψε στις αμερικανο-αζερικές σχέσεις δεν είναι δυνατόν να υποτιμηθεί. Όταν ο Gaidar Aliyev («μεγάλο αφεντικό» του Σοβιετικού Αζερμπαϊτζάν από το 1969) αναλάμβανε το 1993 την προεδρία της ανεξαρτητοποιηθείσας πλέον χώρας του, η ενσωμάτωση στους ευρωατλαντικούς θεσμούς αποτελούσε κύριο στόχο του – ο οποίος δεν ανατράπηκε όταν με τον θάνατό του το 2003 τον διαδέχθηκε ο γιός του Ilham.
Χώρα τουρκόφωνη και σιιτική στο δόγμα (αν και εξαιρετικά εκκοσμικευμένη, λόγω της σοβιετικής κληρονομιάς), το Αζερμπαϊτζάν στηρίζεται οικονομικά στους υδρογονάνθρακες -βλ. λ.χ. το γιγαντιαίο κοίτασμα αερίου Shah Deniz που εκμεταλλεύεται η BP – που αντιπροσωπεύουν το 90% των εξαγωγών του το 45% του ΑΕΠ του. Αποτελεί, δε, το «κλειδί» για την πρόσβαση ή τον αποκλεισμό τρίτων χωρών από την κρίσιμη (ενεργειακά και όχι μόνο) περιοχή της Κασπίας Θάλασσας, εξ ου και αποτέλεσε τον τελικό στόχο της χιτλερικής «Επιχείρησης Μπαρμπαρόσα», αλλά και αντικείμενο ιδιαίτερου ενδιαφέροντος στο βιβλίο «Η Μεγάλη Σκακιέρα» (1997) ο Zbignew Brzezinski, άλλοτε Συμβούλου Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ.
Επιπλέον, τη σπουδαιότητά του αναδεικνύει η γεωγραφική του θέση μεταξύ της Ρωσίας και του Ιράν, καθώς και η ύπαρξη μιας αζερικής μειονότητας 10 εκατομμυρίων στον ιρανικό πληθυσμό.
Έτσι, το Αζερμπαϊτζάν είχε αντικειμενικά πρωταγωνιστικό ρόλο όχι μόνο στην «ενεργειακή διπλωματία» (ως αφετηρία του πετρελαϊκού αγωγού Μπακού-Τιφλίδας-Τσεϊχάν και του αγωγού φυσικού αερίου TANAP), αλλά και στα σχέδια ενδεχόμενου στρατιωτικού πλήγματος στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, με το Ισραήλ να προσβλέπει σε αζερικές διευκολύνσεις στην πολεμική του αεροπορία.
Ωστόσο, η προοπτική αποκατάστασης των σχέσεων των ΗΠΑ με το Ιράν υποβαθμίζει τη στρατηγική σημασία του Μπακού, ενώ η κατάρρευση της τιμής του πετρελαίου οδήγησε ήδη σε υποχώρηση του αζερικού ρυθμού ανάπτυξης από το 5,8% το 2013 στο 3%. Μάλιστα, κατά την ραγδαία υποχώρηση του ρουβλίου τον Δεκέμβριο, συμπαρασύρθηκε και το μανάτ, με την Κεντρική Τράπεζα του Αζερμπαϊτζάν να «καίει» 1,13 δισ. δολάρια από τα συναλλαγματικά της αποθέματα (ήτοι 8% του συνόλου) για τη στήριξη του εθνικού νομίσματος.
Όλα αυτά, με αποκορύφωμα την ανατροπή Yanukovic στην Ουκρανία, ενισχύουν την ανησυχία και καχυποψία του καθεστώτος Aliyev για τις πραγματικές προθέσεις των ΗΠΑ. Τη μεγαλύτερη όμως περιπλοκή δημιουργούν τα παρεπόμενη της, «παγωμένης πλέον», σύγκρουσης με την Αρμενία για το Ναγκόρνο Καραμπάχ (1988-1994), κατά τη διάρκεια της οποίας σκοτώθηκαν 30.000 άνθρωποι και εκτοπίσθηκαν ένα εκατομμύριο κάτοικοι, ενώ το Αζερμπαϊτζάν βρέθηκε να χάνει τον έλεγχο όχι μόνο του επίμαχο αρμενικού θύλακα αλλά και επτά γειτονικών περιοχών, ήτοι το 16% της επικράτειάς του.
Το γεγονός ότι το Αζερμπαϊτζάν διεκδικεί χωρίς αποτέλεσμα επί εικοσαετία την εφαρμογή των ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ (προσκρούοντας μεταξύ άλλων στο αρμενικό λόμπι των ΗΠΑ), έχει ενισχύσει την πικρία του για όλες τους διεθνείς μεσολαβητές (π.χ. ΟΑΣΕ) και έχει επιπλέον δώσει στο καθεστώς Aliyev τη δυνατότητα να δυσφημεί τους αντιπάλους του ως «πράκτορες της Αρμενίας».
Καθόλου τυχαία, δε, η πρόσφατη αντιδυτική «στροφή», συμπίπτει με κλιμάκωση από τον Νοέμβριο των μεθοριακών επεισοδίων στη γραμμή ανακωχής με τις αρμενικές δυνάμεις. Σημειώνεται, ότι η Αρμενία (που κυρίως ευθύνεται για αυτή την κλιμάκωση) αποτελεί στενό σύμμαχο της Μόσχας, η οποία ασφαλώς και ορέγεται να παρεμβληθεί στη σύγκρουση ως διαιτητής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ
Ορισμένα αναρτώμενα από το διαδίκτυο κείμενα ή εικόνες (με σχετική σημείωση της πηγής), θεωρούμε ότι είναι δημόσια. Αν υπάρχουν δικαιώματα συγγραφέων, παρακαλούμε ενημερώστε μας για να τα αφαιρέσουμε. Επίσης σημειώνεται ότι οι απόψεις του ιστολόγιου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου. Για τα άρθρα που δημοσιεύονται εδώ, ουδεμία ευθύνη εκ του νόμου φέρουμε καθώς απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των συντακτών τους και δεν δεσμεύουν καθ’ οιονδήποτε τρόπο το ιστολόγιο.
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.