Γιατί αποτυγχάνουν τα πραξικοπήματα

ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΜΕ ΤΑ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΑ
FOREIGN AFFAIRS

Καθώς τα τανκς διέσχιζαν την Άγκυρα κατάτη διάρκεια του Σαββατοκύριακου, έμοιαζε σαν η Τουρκία να ήταν έτοιμη να γίνει το πρώτο και μοναδικό μέλος του ΝΑΤΟ από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου που υπέστη πραξικόπημα.

Στη συνέχεια, μετά από λίγες μόνο ώρες, η συνωμοσία άρχισε να κλονίζεται. Ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αντιστάθηκε στην ανατροπή του με μια προκλητική διακήρυξη (έστω και αν μεταδόθηκε δευτερογενώς μέσω τηλεοπτικών καμερών που κατέγραψαν το μήνυμα του Ερντογάν προς το σοκαρισμένο έθνος από το κινητό του). Τότε άρχισε να διαρρέει η φήμη ότι ο αρχηγός του τουρκικού στρατού δεν ήταν καν μέρος του πραξικοπήματος, αλλά αντ’ αυτού κρατείτο όμηρος από αδίστακτα στοιχεία μέσα στον στρατό. Σύντομα, ένα πολύ μεγαλύτερο μέρος του στρατού άρχισε να αντεπιτίθεται εναντίον της συνωμοσίας.

Σε διάστημα λίγων ωρών, η καταδικασμένη συνωμοσία μετατράπηκε από μια που ήταν έτοιμη να ανατρέψει μια από τις πιο στρατηγικά σημαντικές κυβερνήσεις του κόσμου σε μια που έμοιαζε με ερασιτεχνική προσπάθεια, ή για να δανειστούμε την διαβόητη πλέον φράση του προέδρου των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, με «κολεγιακή ομάδα νεαρών» πραξικοπηματιών.

Αλλά όταν αποστασιοποιείται κανείς από την Τουρκία και κοιτάζει στον ευρύτερο κόσμο των πραξικοπημάτων, το τουρκικό σχέδιο φαίνεται εξαιρετικά οικείο. Και σε ένα συγκριτικό πλαίσιο, η δυνητικά καταδικασμένη έκβαση του πραξικοπήματος ήταν εξαιρετικά προβλέψιμη λόγω των λίγων αποκαλυπτικών σημείων που σηματοδοτούν από νωρίς αν ένα πραξικόπημα είναι πιθανό να πετύχει ή να αποτύχει.

Τα πραξικοπήματα έχουν γίνει αισθητά λιγότερο συχνά μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, μειούμενα κατά μέσο όρο από περίπου 13 συνωμοσίες σε όλο τον κόσμο ετησίως στη δεκαετία του 1970 σε λιγότερες από τέσσερις ανά έτος σήμερα. Επιπλέον, το ποσοστό των επιτυχημένων πραξικοπημάτων έχει μειωθεί, από περίπου 50%-50% πιθανότητες επιτυχίας στην δεκαετία του 1950, του '60 και του '70, σε λιγότερο από μια στις τέσσερις πιθανότητες μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Αυτές οι αλλαγές οδηγούνται από έναν συνδυασμό παραγόντων, από τους νέους διεθνείς κανόνες κατά των πραξικοπημάτων και τις προϋποθέσεις για [να δοθεί] ξένη βοήθεια μέχρι την αύξηση των εισοδημάτων και τις καλύτερες σχέσεις πολιτικών και στρατιωτικών.

Αλλά ακόμη και καθώς η συχνότητα των πραξικοπημάτων έχει αλλάξει, οι λόγοι που αυτά πετυχαίνουν ή αποτυγχάνουν έχουν παραμείνει περίπου οι ίδιοι. Τα επιτυχή πραξικοπήματα συνήθως ακολουθούν μια από τις δύο οδούς. Είτε το στρατιωτικό κατεστημένο συμφωνεί ομόφωνα από την αρχή ότι ένα στρατιωτικό πραξικόπημα θα πρέπει να προχωρήσει, είτε μια μικρότερη ομάδα τολμηρών πραξικοπηματιών μέσα στον στρατό θα βρει έναν τρόπο για να δημιουργήσει ένα μιμητικό φαινόμενο, όπου οι στρατιώτες και οι αξιωματικοί θα συσπειρωθούν γύρω από το σχέδιο [του πραξικοπήματος]. Μόνο τότε μπορεί ένα μικρότερο στοιχείο στο πλαίσιο του στρατού να εξασφαλίσει την πτώση του καθεστώτος. Το πραξικόπημα της Ταϊλάνδης το 2014 ήταν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της πρώτης εκδοχής. Το στρατιωτικό κατεστημένο συμφώνησε ότι ήρθε η ώρα ο πρωθυπουργός Yingluck Shinawatra να φύγει, και έτσι το πραξικόπημα πέτυχε σχεδόν αμέσως. Το ενωμένο σώμα των αξιωματικών δεν συνάντησε ουσιαστικά καμία αντίσταση, καθώς πήρε τα ηνία στην Μπανγκόκ. Σε αντίθεση με τα γεγονότα αυτού του Σαββατοκύριακου στην Τουρκία, η μετάβαση της Ταϊλάνδης στο στρατιωτικό καθεστώς ήταν άμεση και σίγουρη.

Αντίθετα, τα αφρικανικά πραξικοπήματα συχνά ακολουθούν το δεύτερο μονοπάτι. Στο πραξικόπημα της Μαδαγασκάρης το 2009, μια ανταρσία μεσαίου επιπέδου μεταξύ των απλών στρατιωτών μεγάλωσε σε ένα πλήρως ανεπτυγμένο στρατιωτικό πραξικόπημα, όταν οι μετέπειτα δημόσιες διαμαρτυρίες έγιναν τόσο μεγάλες ώστε οι αξιωματικοί του στρατού στράφηκαν εναντίον του καθεστώτος. Ή, ίσως πιο διαβόητα, το 1980, το πραξικόπημα στη Λιβερία από τον πολέμαρχο Samuel Doe -ένας ταπεινός επιλοχίας κατά τη χρονική στιγμή- δείχνει το πώς σχετικά κατώτεροι αξιωματικοί μπορούν να πάρουν την εξουσία, αν οι άλλοι συσπειρωθούν γύρω τους. Ο Doe και η συνοδεία του σκότωσαν τον πρόεδρο William Tolbert και εκτέλεσαν βάναυσα πολλούς από τους συμμάχους του Tolbert, κάτι που έφερε ένα γρήγορο τέλος του καθεστώτος.

Το αποτυχημένο τουρκικό σχέδιο μοιάζει πολύ περισσότερο με το πραξικόπημα της Ταϊλάνδης από όσο η ανάληψη [της εξουσίας] της Μαδαγασκάρης ή της Λιβερίας. Οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις είναι επαγγελματικές και θεσμοθετημένες, οπότε μια συνωμοσία ενός «μοναχικού λύκου» θα ήταν σχεδόν σίγουρα καταδικασμένη. Χρειάζεται πολύ λιγότερη δύναμη για να ανατραπεί ένα καθεστώς σε αδύναμες, μη θεσμοθετημένες κυβερνήσεις όπως της Μαδαγασκάρης ή της Λιβερίας από όση χρειάζεται για να επιτευχθεί το ίδιο στην Τουρκία ή την Ταϊλάνδη.

Αλλά αυτό που τελικά όντως καταδίκασε την τουρκική συνωμοσία ήταν ένας «συνήθης ένοχος» στα αποτυχημένα πραξικοπήματα: Η διαίρεση στο εσωτερικό της στρατιωτικής ηγεσίας. Αντί να συσπειρωθεί προς την πλευρά των συνωμοτών του πραξικοπήματος, ένα μεγάλο μέρος του τουρκικού στρατού παρέμεινε πιστό στο καθεστώς. Και οι συνωμοσίες που αναδεικνύουν σημαντικές διαιρέσεις εντός του στρατού είναι ταυτόχρονα πιο πιθανό να αποτύχουν και πιο πιθανό να καταφύγουν στη βία λόγω της εξαιρετικά επικίνδυνης προοπτικής της στρατιωτικής εσωτερικής φαγωμάρας. 

Πηγή: http://www.vimaorthodoxias.gr